Παιδικοί φόβοι: οδηγός διαχείρισης για γονείς

Το συναίσθημα του φόβου είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα το οποίο αισθάνεται ο άνθρωπος από την αρχή της ζωής  του. Ο φόβος αποτελεί μηχανισμό προστασίας και βοηθά το άτομο να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο. Κάποιοι φόβοι είναι έμφυτοι και υπάρχουν χωρίς την παρέμβαση του περιβάλλοντος και κάποιοι άλλοι είναι επίκτητοι και αποτελούν αποτέλεσμα του περιβάλλοντος. Οι φυσικοί φόβοι είναι αυτοί που είναι καταγεγραμμένοι στο ανθρώπινο DNA, όπως ο φόβος του πόνου, του αγνώστου, του ύψους, του σκοταδιού και άλλων κινδύνων. Οι επίκτητοι φόβοι είναι αυτοί που καλλιεργούνται από το περιβάλλον, όπως ο φόβος για κάποια παραμύθια, ο φόβος της τιμωρίας ή οι φόβοι των γονέων που υιοθετούνται από τα παιδιά.

Η ανάπτυξη των παιδικών φόβων είναι πολύ συνηθισμένη, ειδικά κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας. Τα παιδιά φοβούνται, γιατί έχουν την ανάγκη να γνωρίσουν τον άγνωστο ακόμα για αυτά κόσμο, φοβούνται επίσης, επειδή μαθαίνουν τον κόσμο πολύ γρήγορα. Το ίδιο ερέθισμα μπορεί να είναι για ένα παιδί πολύ τρομακτικό, ενώ κάποιο άλλο να μην το επηρεάζει καθόλου. Κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας, το βρέφος νιώθει φόβο για άγνωστα άτομα και εκδηλώνει άγχος αποχωρισμού. Από 4 ετών έως τα 6 περίπου χρόνια, οι φόβοι βασίζονται σε φανταστικά γεγονότα και δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Από τα 7 έως τα 12 χρόνια περίπου, τα παιδιά νιώθουν φόβο για πραγματικά γεγονότα και για γεγονότα που πρόκειται να συμβούν. Πολλές φορές εκδηλώνουν τους ίδιους φόβους με τους γονείς, αφού έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τον φόβο και να τον υιοθετούν. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο  φόβος είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε αυτές τις ηλικίες και δεν θα πρέπει να μας προκαλεί ανησυχία, εκτός αν λειτουργεί αποδιοργανωτικά για το παιδί και είναι πολύ έντονος.

Τι μπορεί να φοβούνται όμως τα παιδιά κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας και τι στα πρώτα σχολικά χρόνια;

• Φόβος για τους δυνατούς θορύβους. Το παιδί φοβάται στο άκουσμα δυνατών θορύβων, όπως μιας σειρήνας, ενός κρότου, μιας δυνατής φωνής.

• Φόβος για το σκοτάδι. Το παιδί ξαναζωντανεύει στη φαντασία του κατά τη διάρκεια της νύχτας εικόνες, τέρατα, κακούς λύκους και ό,τι έχει αποτυπώσει κατά τη διάρκεια της μέρας.

• Φόβος για τα ύψη. Το παιδί αρχίζει να συνειδητοποιεί τον πραγματικό κίνδυνο μιας πτώσης και φοβάται μήπως πέσει.
• Φόβος για τα επιθετικά παιδιά. Από τη στιγμή που τα παιδιά αρχίζουν να συναναστρέφονται με άλλα παιδιά και βιώνουν αρνητικές συμπεριφορές, αποκτούν φόβο μήπως κάποιο παιδί τα χτυπήσει.

• Φόβος για τους ξένους. Τα παιδιά μεγαλώνοντας, αρχίζουν να φοβούνται τους αγνώστους καθώς έχουν ακούσει από τους γονείς τους ότι μπορεί να είναι δυνητικά επικίνδυνοι.

• Φόβος που πηγάζει από τα παραμύθια. Θηρία, φόνοι, κακοί άνθρωποι, σκοτεινά πλάσματα υπάρχουν στα παραμύθια. Μέχρι τα 4 περίπου έτη, τα παιδιά πολλές φορές δεν μπορούν να διαχωρίσουν την αλήθεια από τη φαντασία, με αποτέλεσμα να πιστεύουν ότι τα πλάσματα αυτά είναι αληθινά. Οι γονείς θα πρέπει να ελέγχουν όσο το δυνατόν καλύτερα το περιεχόμενο των παραμυθιών που τους δίνουν, ώστε να είναι ευχάριστο.

• Φόβος που πηγάζει από την τηλεόραση και τις οθόνες.  Το παιδί, χωρίς να έχει διαμορφώσει μια πλήρη εικόνα για τον κόσμο αδυνατεί μερικές φορές να διαχειριστεί εικόνες που βλέπει στην οθόνη. Από ψυχολογικής πλευράς είναι ανέτοιμο να αντιληφθεί ότι αυτό που βλέπει δεν είναι αλήθεια. Πολλές φορές μάλιστα, ακόμα και στα παιδικά προγράμματα υπάρχει βία και εκφοβισμός. Το παιδί λοιπόν γεμίζει με το αίσθημα του φόβου από το θέαμα και επηρεάζεται η ψυχολογική του ιορροπία.

• Φόβος για τον θάνατο των γονέων. Περίπου στα 5 έτη, τα παιδιά φοβούνται μήπως οι γονείς τους πεθάνουν ή μήπως τα ίδια πεθάνουν. Ο φόβος αυτός προέρχεται από την ανάγκη που νιώθει το παιδί να βεβαιώνεται για την παρουσία των γονέων στη ζωή του.

• Φόβος για αποτυχία. Όσο μεγαλώνουν τα παιδιά και συνειδητά δοκιμάζουν τις δυνάμεις τους, φοβούνται μήπως δεν καταφέρουν να πετύχουν σε αυτό που κάνουν. Ο φόβος αυτός σε πολλές περιπτώσεις έχει θετική επιρροή στο παιδί, καθώς αυτό θα γίνεται όλο και πιο επίμονο στο να τα καταφέρει. Από την άλλη όμως, όταν ο φόβος αυτός εκδηλώνεται υπερβολικά, μπορεί να οφείλεται σε έλλειψη στήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού ή τις δυσανάλογες απαιτήσεις που εκφράζονται από τους γονείς.
• Φόβος για τις φυσικές καταστροφές.  Μετά τα 7 έτη το παιδί αρχίζει να συνειδητοποιεί καλύτερα τα φυσικά φαινόμενα, όπως ο σεισμός ή η πλημμύρα  και αρχίζει να εκδηλώνει φόβο για αυτά.

Σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση των φόβων κατά την παιδική ηλικία παίζει η στάση των γονέων απέναντι στο παιδί και κατά πόσο αυταρχικοί ή υπερπροστατευτικοί είναι μαζί του, καθώς με αυτό τον τρόπο συμβάλλουν στην ανάπτυξη ή όχι της δειλίας και της αμφιβολίας στο ψυχικό κόσμο του παιδιού τους. Ο παρακάτω οδηγός θα σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε τον φόβο του παιδιού σας:

1. Μη γελάτε και μην κοροϊδεύετε το παιδί όταν εκδηλώνει φόβο. Με αυτόν τον τρόπο δεν φεύγει ο φόβος, αλλά μειώνεται η αυτοπεποίθηση του παιδιού σας. Επιπλέον, το ωθείτε στο να μην εκφράζει ό,τι το απασχολεί στο μέλλον.  

2. Μην αναγκάζετε το παιδί σας να αντιμετωπίσει τον φόβο του. Το πιο πιθανό είναι να εδραιωθεί ο φόβος και το παιδί σας και να βιώνει μεγαλύτερο στρες. Συζητήστε απλά με το παιδί σας τους λόγους που φοβάται, χωρίς να το πιέζετε.

3. Να το ενθαρρύνετε να εκφράζει το φόβο του. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να δέχεστε τους φόβους που εκφράζει το παιδί σας ως κάτι φυσιολογικό και να το παρηγορείτε, ώστε να νιώθει ασφάλεια.

4. Να μην μεταβιβάζετε τους δικούς σας φόβους στο παιδί. Τα παιδιά βλέπουν τους γονείς σαν πρότυπο και πολλές φορές τους μιμούνται οπότε οι γονείς θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί απέναντι στα παιδιά.